Ναός της Παναγίας της Χρυσοπολίτισσας στη Λάρνακα

Μία από τις παλιότερες και πιο ωραίες εκκλησίες της Λάρνακας

Επιβλητική και αρχοντική με τις κιονοστοιχίες των στοών της και με το ψηλό και εντυπωσιακό καμπαναριό της, η εκκλησία της Παναγίας Χρυσοπολίτισσας στέκει στους αιώνες για να διατηρεί ζωντανή την ιστορία της πόλης της Λάρνακας, του γνωστού αρχαίου Κιτίου ή αλλιώς όπως ονομαζόταν «Χρυσόπολις».

Η προέλευση του ονόματος «Χρυσοπολίτισσα» οφείλεται στην παλιά αυτή ονομασία του αρχαίου Κιτίου, η οποία διατηρήθηκε ζωντανή κυρίως στην παράδοση του τόπου και πολύ λιγότερο στα γραφόμενα των διαφόρων ιστορικών.
Ο ναός της Παναγίας της Χρυσοπολίτισσας είναι χτισμένος στο ύψωμα που περιλάμβανε την ακρόπολη του αρχαίου Κιτίου.  

Η Παναγιάς της Χρυσοπολίτισσας είναι από τις πιο ενδιαφέρουσες, μαζί με τον Άγιο Λάζαρο, από τις εκκλησίες της Λάρνακας και συγκεκριμένα, ως ωραίο δείγμα κυπριακής αρχιτεκτονικής του 18^ουκαι αρχών του 19^ου. Είναι χτισμένη σε ένα ρυθμό στον οποίο επιβιώνουν μερικά μεσαιωνικά αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά και συνδυάζονται κατά τρόπο ασυνήθιστο με πολύ μεταγενέστερα διακοσμητικά στοιχεία.

Ο σημερινός ναός της Χρυσοπολίτισσας είναι δίκλιτος, από τους ελάχιστους του είδους αυτού στην Κύπρο, με την Αγία Τράπεζα και την Ωραία Πύλη να βρίσκονται στο νότιο κλίτος. Η οροφή φέρει σταυροθόλια και στηρίζεται σε κολώνες που διασχίζουν το κέντρο της εκκλησίας. Κατά μήκος της νότιας πλευράς υπάρχει στοά που στηρίζεται σε αρχαίες μαρμάρινες κολώνες.
Κατά την τοπική παράδοση σε παλαιότερη εποχή η Παναγίας Χρυσοπολίτισσα με τους νοτάδες της λειτουργούσε ως μοναστήρι. Ο σημερινός ναός δεν είναι ο αρχικός και δεν είναι γνωστό αν είναι ένας ή περισσότεροι οι ναοί που προϋπήρξαν του σημερινού. Σύμφωνα με τις υπάρχουσες πληροφορίες, ο σημερινός αντικατέστησε παλαιότερο ναό στα 1765-1769, όταν εκείνος καταστράφηκε για άγνωστους λόγους.

Από μια γραπτή μαρτυρία ο ναός μπορεί να χρονολογηθεί το 12ο αιώνα. Η μαρτυρία αυτή βρίσκεται στον Κώδικα/χειρόγραφο 23 της Λαύρας του Αγίου Σάββα Ιεροσολύμων, είναι όμως άγνωστο πόσο πιο πριν υπήρχε.

Κατά τις πρόσφατες εργασίες αναπαλαίωσης βρέθηκαν θαμμένες στο δάπεδο του ναού της Παναγίας Χρυσοπολίτισσας μερικές μεγάλες τετραγωνισμένες πέτρες από αψίδες και άλλα μέρη του παλαιού κτιρίου, αγιογραφημένες με ωραίας τέχνης τοιχογραφίες του 17^ου/18^ου αιώνα, που αποδυκνείουν ότι ο Ναός του 1760 ήταν εξολοκλήρου αγιογραφημένος.

Σημαντικότατη μαρτυρία, η οποία μας φανερώνει το χρόνο κατά τον οποίο πήρε ο ναός τη σημερινή του μορφή, είναι η χειρόγραφη σημείωση που βρίσκεται στη μέσα πλευρά του οπισθοφύλλου παλαιότατου Μηναίου του ναού.

Από το αποκαλυπτικό αυτό χειρόγραφο μαθαίνουμε ότι κατά τα μέσα του 18^ου αιώνα θα πρέπει να συνέβησαν κάποια σοβαρά γεγονότα, που είχαν ως αποτέλεσμα ο ναός που υπήρχε από τον 12^ο τουλάχιστον αιώνα να καταστράφηκε και να ξαναχτίστηκε γύρω στα 1768.

Ο εσωτερικός διάκοσμος είναι αξιόλογος και περιλαμβάνει το Εικονοστάσι, τον Άμβωνα, τον Επισκοπικό θρόνο, την Αγία Τράπεζα, διάφορες εικόνες (εκτός Εικονοστασίου), ευαγγέλια, δισκοπότηρα, κανδήλια και άλλα παλαιά ασημικά και διάφορα άλλα.

Το τέμπλο

Το εικονοστάσι της Παναγίας Χρυσοπολίτισσας είναι από τα ωραιότερα στην Κύπρο, ξυλόγλυπτο, αρίστης τέχνης και επιχρυσωμένο. Θυμίζει τα εικονοστάσια του 17^ου/18^ου  αιώνα αλλά κατασκευάστηκε στα μέσα του 19^ου, που από επιγραφή γνωρίζουμε ότι κατασκευάστηκε το 1866. Το εικονοστάσι του ναού, κοσμούν 87 συνολικά μεγάλες και μικρές εικόνες του 16ου – 19ου αιώνα.  Από τις εικόνες του εικονοστασίου, ξεχωρίζει η Παναγία, η επικαλούμενη «Η ΕΛΕΗΜΟΝΗΤΡΙΑ του 14^ου/15^ου αιώνα.  

Από τις εκτός Εικονοστασίου εικόνες, σημαντικές και πολύ αξιόλογες είναι οι εξής:

• Η ΠΑΝΑΓΙΑ ΤΟΥ ΜΑΡΚΟΥ ΜΠΑΘΑ, του 16^ου αιώνα.
• Η ΠΑΝΑΓΙΑ ΤΟΥ ΙΩΑΝΝΗ ΚΟΡΝΑΡΟΥ, του 1791.
• ΠΑΝΑΓΙΑ ΓΑΛΑΚΤΟΤΡΟΦΟΥΣΑ, πιθανόν του 15ου αιώνα.
• Ο ΑΓΙΟΣ ΣΠΥΡΙΔΩΝ με σκηνές από το βίο του γύρω γύρω. Είναι του 17^ου αιώνα.

Το καμπαναριό της Παναγίας Χρυσοπολίτισσας, πρέπει να χτίστηκε στα μέσα του 19^ου αιώνα. Είναι γνωστό ότι οι Τούρκοι, από το 1571 που κατέλαβαν την Κύπρο μέχρι τα μέσα του 19^ου αιώνα, δεν επέτρεπαν την ύπαρξη καμπαναριών ούτε τη χρήση καμπάνων στις χριστιανικές εκκλησίες. Το επέτρεψαν 1856, μετά από τον Κριμαϊκό πόλεμο, ύστερα από απαίτηση της Ορθόδοξης Χριστιανικής Ρωσίας, οπότε χτίστηκαν τα ψηλά (ιταλικής επίδρασης) καμπαναριά των εκκλησιών της Λάρνακας.

Στη Χρυσοπολίτισσα σώζεται μια αξιόλογη και σπάνια στο είδος της κολυμβήθρα από λευκό μάρμαρο με ανάγλυφες παραστάσεις.

Στις 4 Σεπτεμβρίου 2000 άρχισαν εργασίες αναπαλαίωσης του ναού και τελείωσαν τον Ιανουάριο του 2005 με την ολοκλήρωση του κωδωνοστασίου.

Φωτογραφικό Υλικό: Επίσημης σελίδας  Ιερού Ναού Παναγίας Χρυσοπολιτίσσης