Δάλι

Το αρχαίο Βασίλειο Ιδαλίου και η σημερινή σύγχρονη Κωμόπολη

Το Δάλι (Ιδάλιον) είναι κωμόπολη και ανεξάρτητος Δήμος της επαρχίας Λευκωσίας από το 1996 και απέχει περίπου 17 χιλιόμετρα νότια από αυτήν. Το χωριό βρίσκεται μεταξύ δύο μικρών οροσειρών οι οποίες περικλείουν την κοιλάδα του ποταμού Γιαλιά και γειτνιάζει στα δυτικά με το Πέρα Χωριό-Νήσου, στα βόρεια με τα χωριά Ποταμιά, Άγιος Σωζόμενος, Γέρι και Λατσιά στα ανατολικά με τα χωριά Λουρουτζίνα και Λύμπια και στα νότια με το χωριό Αλάμπρα.

Φωτογραφία: Χαλκάνωρ Ιδαλίου

Το Δάλι λόγω της μεγάλης του έκτασης χωρίζεται σήμερα σε δυο ενορίες. Την ενορία της "Παναγίας Ευαγγελίστριας" που περιλαμβάνει το αρχαιότερο νότιο μέρος του χωριού και την ενορία "Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης" που περιλαμβάνει την σύγχρονη επέκταση του χωριού προς την Λευκωσία.
Φωτογραφία: Kimonas Markoulis

Οι κάτοικοι του χωριού μέχρι τα μέσα του προηγουμένου αιώνα ασχολούνταν με την γεωργία και ειδικά αμπελουργία, εσπεριδοειδή, πατάτες, βαμβάκι, εποχιακά και σιτηρά. Σήμερα (2018), καλλιεργούνται κυρίως σιτηρά τα οποία χρησιμεύουν και ως υλικό στην κτηνοτροφία. 

Αξίζει να σημειωθεί ότι το 1978 (8 Οκτωβρίου) έλαβε χώρα η αδελφοποίηση του Ιδαλίου με την Γαλλική κωμόπολη Combs la Ville, αφού υπήρξε η πρώτη αδελφοποίηση με ευρωπαϊκή πόλη πέραν της Ελλάδας. Από το 1998 έγιναν οι πρώτες επαφές για συνεργασία και πολιτιστικές ανταλλαγές με το Δήμο Αχαρνών στην Ελλάδα, οι οποίες κατέληξαν σε νέα αδελφοποίηση μεταξύ των δύο Δήμων, Ιδαλίου Κύπρου και Αχαρνών Ελλάδας την 1η Οκτωβρίου 2010.

Ιστορική πορεία Ιδαλίου:  
Η πλούσια ιστορία του χωριού ξεκινά από τους ελληνιστικούς χρόνους.  Το 1100 π.Χ ιδρύεται το βασίλειο “Ιδάλιον” από τον βασιλιά Χαλκάνορα. Όπως αναφέρουν οι ιστορικοί, ο βασιλιάς αυτός που καταγόταν από την Πελοποννησιακή πόλη Αμύκλες κοντά στην Σπάρτη, όταν τελείωσε ο τρωικός πόλεμος και έφτασε στην Κύπρο έλαβε το χρησμό από το Μαντείο να κτίσει μια πόλη εκεί που θα ανέτειλε ο ήλιος. Προχωρώντας με τον στρατό του, σε ανύποπτο χρόνο κάποιος από τους στρατιώτες του άρχισε να φωνάζει, "ιδού άλιον", δηλαδή "είδα τον ήλιο". Από το γεγονός αυτό πηρέ το όνομα του το χωριό και από τότε ιδρύθηκε στο σημείο που βρίσκεται σήμερα το αρχαίο χωριό Ιδάλιον. 

Το βασίλειο του Ιδαλίου ήταν ένα από τα 11 αρχαία βασίλεια της Κύπρου και ήταν κτισμένο στην βόρεια πλαγιά της μικρής οροσειράς Ιερακαρκά. Πριν το 12ο π.Χ. αιώνα, στη νότια και στη νοτιοδυτική πλευρά του ποταμού Γιαλιά υπήρχαν συνοικισμοί της τελευταίας εποχής του χαλκού, 1650-1050 π.Χ.  Μετά το 1200 π.Χ. όμως οι συνοικισμοί αυτοί εγκαταλείφθηκαν και η πόλη του Ιδαλίου επεκτάθηκε προς τις κατευθύνσεις αυτές. Φωτογραφία: Kimonas Markoulis

Η πόλη του Ιδαλίου ήταν κτισμένη με τέτοιο τρόπο ώστε να καλύπτει τους δύο λόφους προς τα νότια προς την πεδιάδα και προς τα βόρεια προς την κοίτη του ποταμού Γιαλιά. Στους δύο αυτούς λόφους ήταν κτισμένες η ανατολική και δυτική ακρόπολη.  Στην ανατολική ακρόπολη υπήρχε ο ναός της Αφροδίτης και στη Δυτική που ήταν η κύρια ακρόπολη υπήρχε ο ναός του Αμυκλαίου Απόλλωνος. Η πόλη απλωνόταν κάτω από τις δυο αυτές ακροπόλεις προς τον βορρά. 

Κατά την περίοδο της βασιλείας του Στασύκυπρου η πόλη του Ιδαλίου πολιορκήθηκε από τους Κιτιείς (Φοίνικες). Μετά την κατάκτηση της πόλης από τους Φοίνικες ακολούθησε το 312 π.Χ. η κατάκτηση από τους Αιγυπτίους με βασιλιά τον Πτολεμαίο Α’.  Έκτοτε η Κύπρος αποτέλεσε τμήμα του Πτολεμαϊκού βασιλείου και αργότερα επαρχία της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Από το 1191-1489 μ.Χ. έρχονται στην Κύπρο οι Σταυροφόροι και Λουζινιανοί όπου υιοθετούν το φεουδαρχικό σύστημα. Ακολουθεί η Οθωμανική αυτοκρατορία και έπειτα η Βρετανική από το 1878 μέχρι το 1960 που η Κύπρος ανακηρύσσεται σε ανεξάρτητη δημοκρατία.
Φωτογραφία: Kimonas Markoulis

Τα Αρχαιολογικά μνημεία του χωριού: 
Στο Δάλι θα συναντήσει κάνεις τα εντυπωσιακά ερείπια της αρχαίας πόλης του Ιδαλίου και τον αρχαίο νερόμυλο κοντά στην Εκκλησία του Αγίου Δημητριανού στην περιοχή που ονομάζεται «Αγρίδι». Επιπρόσθετα αξιοπρόσεκτα και διάσπαρτα σε όλο το χωριό είναι αρχαιολογικά ευρήματα όπως λουτρά, βωμοί, αμφορείς, αγαλματίδια, αρχαία εργαλεία και άλλα πολλά εκ των οποίων βρίσκονται σε αρχαιολογικά μουσεία όπως και στο τοπικό Μουσείο Ιδαλίου. 

Ανεκτίμητης αξίας είναι και μια ορειχάλκινη πλάκα, η "Πλάκα του Ονάσιλου", επονομαζόμενη και ως "Πλάκα του Αρχαίου Ιδαλίου" που ανευρέθηκε στα ερείπια του βασιλείου. Το περιεχόμενο της πλάκας περιέχει μια συμφωνία η οποία υποδηλώνει την πολιορκία και υποταγή του Ιδαλίου στο Κίτιον το 470 π.χ. περίπου. Είναι χαραγμένη χάλκινη πλάκα σε Κυπρο-συλλαβική γραφή, που βρέθηκε πάνω από τη Δυτική Ακρόπολη του βασιλείου. Από την επιγραφή αυτή συμπεραίνουμε ότι το Ιδάλιο λειτουργούσε με δημοκρατικούς θεσμούς αφού η απόφαση και η συμφωνία έγινε, μεταξύ του βασιλιά, του λαού και του Ονάσιλου και όχι μόνο μεταξύ του βασιλιά και του Ονάσιλου.  Η επιγραφή αυτή είναι το αρχαιότερο έγγραφο στην Κύπρο που αναφέρεται σε ιδιοκτησία γης. Η πλάκα αυτή πρέπει να ανεβρέθηκε λίγο πριν το 1850.

Εκκλησίες, Μνημεία, Εκπαιδευτικά Ιδρύματα, Μουσεία και Αξιοθέατα Ιδαλίου: 
Σύμφωνα με θρησκευτικά γραπτά κείμενα στο Δάλι ασκήτεψαν δυο Άγιοι, ο Άγιος Θεόδωρος και ο Άγιος Δημητριανός ο Ανδριδιώτης. Το Δάλι εκκλησιαστικά ανήκε στην περιφέρεια της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Κύπρου μέχρι το 2007και αργότερα με την διαίρεση σε νέες μητρόπολης συμπεριλήφθηκε στην περιφέρεια της Ιεράς Μητροπόλεως Τριμυθούντος.

Στο Δάλι θα συναντήσει κανείς πλήθος εκκλησιών όπως την εκκλησιά της Παναγίας Ευαγγελίστριας, των Άγιων Κωνσταντίνου και Ελένης που είναι οι δυο μεγάλες ενορίες του Ιδαλίου όπως επίσης και τις εκκλησίες : Αγίου Δημητριανού Ανδριδιώτου Αγίου Μάμαντος (15ος αιώνας),  Αγίου Θεοδώρου (1994),  Αγίου Γεωργίου (15ος αιώνας) και Αγίων Ανδρονίκου και Αθανασίας (1841).Φωτογραφία: Kyriaki Gregoriou‎

Φωτογραφία: Antri tsiarli photography

Σήμερα (2018) στο Δάλι, πέραν από τις εκκλησίες θα συναντήσει κανείς ένα σημαντικό αριθμό εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, στοιχείο που υποδηλώνει την πνευματική ανάπτυξη του χωριού. Παλαιοτέρα στο χωριό υπήρχε ένα δημοτικό σχολείο που λειτουργούσε ως παρθεναγωγείο, κτίσμα του 1936 και η εκκλησιά του Αγίου Ανδρονίκου που λειτουργούσε ως παρθεναγωγείο. 

Επιπρόσθετα στο Δάλι υπάρχει το Τοπικό Μουσείο Αρχαίου Ιδαλίου το οποίο εγκαινιάστηκε το 2008 με σκοπό να προβάλει τα πλούσια ευρήματα της περιοχής αυτής. Αναγέρθηκε μέσα στα όρια της πρωτεύουσας του Αρχαίου Ιδαλίου. Τα εκθέματα του Μουσείου είναι αντιπροσωπευτικά όλων των χρονολογικών φάσεων της ιστορίας του Ιδαλίου και προέρχονται από παλιές και πρόσφατες ανασκαφές στην περιοχή της αρχαίας πόλης, σε οικισμούς και νεκροταφεία.Φωτογραφία: Kimonas Markoulis

Στο χωριό υπάρχουν επίσης και διάφορα σωματεία που σχετίζονται με: αθλητισμό, πολιτιστικά, περιβαλλοντικά κ.λπ όπως και τουρκοκυπριακό τέμενος το οποίο βρίσκεται μέσα στον παλαιό πυρήνα του Ιδαλίου.

Τέλος, το Δάλι χαρακτηρίζεται από μια πληθώρα ηρώων που έλαβαν μέρος σε εθνικούς αγώνες. Γνωστότεροι εκ των οποίων είναι ο Γεώργιος Εικοσάρης που έπεσε μαχόμενος στις μάχες Μανσούρας στον Πύργο της Τυλληρίας κατά τους βάρβαρους βομβαρδισμούς τον Αύγουστο του 1964, η προτομή του Γεώργιου Εικοσάρη που υπάρχει δίπλα από το σωματείο ΑΔΩΝΙΣ και ο Δημήτρης Χάματσος έπεσε μαχόμενος στην μάχη του χωρίου Άγιος Σωζόμενος, της επαρχίας Λευκωσίας, στις 6 Φεβρουαρίου 1964.  Άγαλμα του Χάματσου υπάρχει επίσης στο Δάλι στον κυκλικό κόμβο προς το χωριό Λύμπια.

Ένας μεγάλος κατάλογος αγνοουμένων, κατά την τουρκική εισβολή του 1974 στο νησί μας, χαρακτηρίζει επίσης το χωριό του Ιδαλίου.

Αξίζει να σημειωθεί ότι στην περιοχή του Δαλιού, στο λεγόμενο Αγρίδι, κοντά στο χωριό Ποταμιά, υπάρχει ένας παλιός νερόμυλος ο οποίος χρησιμοποιείτο μέχρι την δεκαετία του 1940.Φωτογραφία: Yianna Charalambous
Για τον χάρτη της περιοχής πατήστε ΕΔΩ