Μάμμαρι

Το Μάμμαρι ήταν γνωστό για την «πουρόπετρά» του και την πρωτότυπη κατακόμβη, το «Τζιούρι»

Το Μάμμαρι είναι χωριό της επαρχίας Λευκωσίας και βρίσκεται 16 χιλιόμετρα δυτικά της πρωτεύουσας, δίπλα στην Πράσινη Γραμμή. 

Το χωριό συνορεύει με την Κοκκινοτριμιθιά στα νότια, τη Δένεια στα δυτικά και τον κατεχόμενο Γερόλακκο στα ανατολικά. Το μεγαλύτερο μέρος του χωριού βρίσκεται σήμερα (2020) εντός της νεκρής ζώνης. Σύμφωνα με την απογραφή του 2001, έχει 1052 κατοίκους.

Φωτογραφία: Panikos Dionysiou

Ιστορικά στοιχεία
Το Μάμμαρι είναι κτισμένο στο πάνω τμήμα της κοιλάδας του ποταμού Οβγού, κατά μήκος της οποίας είχαν αναπτυχθεί αρκετοί αρχαίοι οικισμοί κατά την αρχαιότητα. Βάσει αυτού, φαίνεται ότι κατά την αρχαιότητα η περιοχή είχε κατοικηθεί. Εν τούτοις δεν έγιναν συστηματικές ανασκαφές και δεν υπάρχουν πολλά στοιχεία και ευρήματα για αυτό.
Φωτογραφία: PHOTOS OF CYPRUS

Σύμφωνα με πηγές το Μάμμαρι πρωτοκτίστηκε κατά τα μεσαιωνικά χρόνια. Ενώ κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας αποτελούσε φέουδο της οικογενείας Mammares. 

Η ονομασία του χωριού:
Το Μάμμαρι είναι επίσημα καταγραμμένο ως τα Μάμμαρη. Το σπίτι του Κόμη ντε Μάμμαρη βρισκόταν στο κέντρο του χωριού. Η οδός μπροστά από το σπίτι φέρει το όνομα του Κόμη και εικάζεται ότι από εκεί πήρε και το όνομά του το χωριό. Μια δεύτερη εκδοχή θέλει το χωριό να παίρνει το όνομά του από το επώνυμο της οικογένειας των ευγενών που το κατείχαν ως φέουδο κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας. Ο οίκος των ευγενών αυτών περιλαμβάνεται στον κατάλογο ευγενών της Κύπρου ως Mammares (γαλλικά) ή Μammari (ιταλικά).

Τέλος, ο Σακελλάριος υπαινίσσεται ότι ίσως το χωριό να πήρε το όνομα από τα μάρμαρα. «Της Λευκωσίας βορειοδυτικώς ου μακράν κείται κώμη Γερόλακκος, είτα δε κώμη Μάμμαρα, έχουσα 200 κατοίκους. Εν αυτοίς επί λόφων υπάρχουσι πολλοί αρχαίοι τάφοι» αναφέρει χαρακτηριστικά.

Οι εκκλησίες στο Μάμμαρι
Κάνοντας κανείς μια  βόλτα στο χωριό θα συναντήσει τον νεόδμητο ναό του Αγίου Γεωργού. Πρόκειται για μια μεγάλη εκκλησία που οι εργασίες της ολοκληρώθηκαν το 2008.
Φωτογραφία: Ανθη Πολυκρατους

Στο χωριό υπάρχει επίσης και η μικρή εκκλησία του Αγίου Γεωργίου, κτισμένη ψηλότερο σημείο του χωριού και στα ανατολικά του. Πρόκειται για μια πετρόκτιστη εκκλησία σε βασιλικό ρυθμό. Η εκκλησία κτίστηκε σε δυο φάσεις. Το παλιό μέρος της εκκλησίας που περιλαμβάνει κυρίως το ιερό του σημερινού ναού και για το οποίο δεν υπάρχουν ακριβή στοιχεία για το πότε έγινε. Η εκκλησία στη σημερινή της μορφή συμπληρώθηκε το 1870. 
Φωτογραφία: Παναγιώτα Κωνσταντίνου

Σε απόσταση 500 μέτρων νοτιοανατολικά από τις εκκλησίες υπάρχει το Αγίασμα του Αγίου Γεωργίου. Το νερό ανέβλυζε μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1990. Φωτογραφία: Μαριος Νικολαου

Τα αξιοθέατα του Μάμμαρι
Στα ανατολικά της παλιάς εκκλησίας του Αγίου Γεωργίου, υπάρχει μια πρωτότυπη κατακόμβη, το «Τζιούρι» όπως ονομάζεται. Μέσα σ΄αυτό βρέθηκαν 7 λαξευτοί πέτρινοι τάφοι εκ των οποίων σώζονται οι έξι, διαφορά αγγεία και οστά, πράγμα που επιβεβαιώνει την άποψη ότι ο χώρος αυτός χρησιμοποιείτο παλιά σαν νεκροταφείο. Αξίζει να σημειωθεί ότι κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας το Τζιούρι αυτό ήταν ο τόπος λατρείας και προστασίας των πιστών. 

Το Μάμμαρι ήταν γνωστό για την «πουρόπετρά» του. Στο χωριό λειτουργούσαν λατομεία γνωστά ως «σπηλιές» ή «ελληνόσπηλιοι». Αξίζει να σημειωθεί ότι πολλά σπίτια της Λευκωσίας, εκκλησίες και καμπαναριά κτίστηκαν με την «πέτρα» του Μάμμαρι όπως και η μισή εκκλησία του Αγίου Γεωργίου και το καμπαναριό του. Το λατομείο Βούναρος, που βρίσκεται δυτικά του χωριού έβγαζε πέτρα από το 1920 μέχρι το 1970 και έχει κηρυχτεί NATURA και έχει ενταχθεί στο «Φύση 2000» για τις νυχτερίδες. Το 1963 η ΕΛΔΥΚ χρησιμοποίησε το λατομείο ως αποθήκη πυρομαχικών. Σήμερα (2018) πουρόχωμα βγαίνει μόνο από ένα λατομείο, στην τοποθεσία Παλλουρόκαμπος.
Φωτογραφία: Γιαννάκης Παπαναστασίου

Αλλά σημαντικά κτίρια στο Μάμμαρι είναι η Κοινοτική Βιβλιοθήκη η οποία εγκαινιάστηκε στις 8 Δεκεμβρίου του 2001, ο Βρεφοκομικός Σταθμός, το κτήριο του Σωματείου Ένωσης Νέων ΡΟΤΣΙΔΗ Μάμμαρι, το Βυρσοδεψείο το οποίο λειτουργούσε μέχρι το 1981, το Μπακάλικο το οποίο λειτουργεί από το 1940, το Καφενείο και το Σινεμά το οποίο λειτουργούσε μέχρι το 1970.
 

Τέλος, στο κέντρο του χωριού βρίσκεται το άγαλμα του Σάββα Ροτσίδη, που σκοτώθηκε κατά τη διάρκεια του απελευθερωτικού αγώνα του 1955-59. Στους αντικρινούς λόφους φαίνονται τα τουρκικά φυλάκια.

Για τον χάρτη της περιοχής πατήστε ΕΔΩ