Σπήλια-Κούρδαλι

Το Μοναστήρι της Παναγίας Χρυσοκουρδαλιώτισσας ένωνει τα δύο χωριά

Το χωριό Σπήλια είναι ένα χωριό της επαρχίας Λευκωσίας, κτισμένο σε απόσταση ενός χιλιομέτρου από το «αδερφικό του χωριό» Κούρδαλι, στην περιοχή του Τροόδους. Φωτογραφία: Andreas Efthimiou

Η ιστορία του χωριού
Η ιστορία των Σπηλιών και Κουρδάλων ξεκινά το 16ο αιώνα μ.Χ. όταν κτίστηκε το Μοναστήρι της Παναγίας Χρυσοκουρδαλιώτισσας. Την ίδια εποχή που ιδρυθήκαν και αλλά μοναστήρια στην περιοχή του Τροόδους. Οι κάτοικοι έκτιζαν τις κοινότητες τους κοντά στα μοναστήρια αυτά γιατί εκεί ευρίσκαν ασφάλεια από τους Φράγκους αρχικά και έπειτα από τους Τούρκους.

Η μονή στα Κούρδαλι είχε στην κατοχή της αρκετά κτήματα και έτσι γύρω από αυτήν κτίστηκε το χωριό του οποίου οι κάτοικοι εργάζονταν στα κτήματα αυτά.
Με την πάροδο του χρόνου, και αφού η μονή διαλύθηκε, το χωριό μεγάλωνε και οι κάτοικοι αποκτούσαν και δικά τους κτήματα, και αυξάνονταν, μερικοί άρχισαν να κτίζουν σπίτια, ένα χιλιόμετρο πιο ψηλά, στην περιοχή του σημερινού χωριού Σπήλια. Έτσι άρχισε να δημιουργείται το χωριό Σπήλια. Με την πάροδο του χρόνου, τα Σπήλια εξελίχθηκαν σε πιο μεγάλη κοινότητα από τα Κούρδαλι.

Γύρω από τα Σπήλια-Κούρδαλι υπάρχουν εμφανή ίχνη των εξής οικισμών που εγκαταλείφθηκαν.
Του οικισμού «Καρύδι» όπου υπήρχε ο ναός του Αγίου Γεωργίου. Ο οικισμός αυτός αναδημιουργείται τώρα με εξοχικά και ο ναός έχει ξανακτιστεί. Του οικισμού «Ανεμούρκα» όπου υπήρχε ο ναός του Αγίου Ιωάννη του Πρόδρομου, τα ερείπια του οποίου σώζονται. Του οικισμού «Πυρκάτης» όπου υπήρχε ο ναός του Αρχαγγέλου Μιχαήλ τα ερείπια του οποίου σώζονται, όπως και τα ερείπια πολλών σπιτιών.  Του οικισμού «Καρτερούνι» όπου υπήρχε ο ναός του Αγίου Γεωργίου. Σώζονται τα ερείπια τόσο του ναού όσο και πολλών σπιτιών. Του Οικισμού «Φρερίτζι» όπου υπήρχε ο ναός του Αγίου Ιωάννη του Λαμπαδιστή που ήταν και αγιογραφημένος. Σώζονται τόσο τα ερείπια του ναού όσο και του οικισμού και του οικισμού «Άσπροι» όπου υπήρχε ο ναός της Αγίας Παρασκευής τα ερείπια του οποίου σώζονται.
Φωτογραφία: Marios Apostolides

Η ονομασία του χωριού
Τα Σπήλια εικάζεται ότι πήραν το όνομά τους, από το γεγονός ότι στη δυτική πλευρά του χωριού, βρέθηκαν ρωμαϊκοί τάφοι οι λεγόμενοι «σπήλιοι» όπως τους αποκαλούσαν οι κάτοικοι.  Φωτογραφία: Litsa Ioannidou

Ήρωες και αγωνιστική δράση
Η συμμετοχή της κοινότητας Σπηλιών-Κουρδάλων στους εθνικούς αγώνες, ξεκινά με τον Ελληνοτουρκικό και στη συνέχεια Ελληνοβουλγαρικό πόλεμο του 12-14, στο Βουλγαρικό μέτωπο και έπειτα στο Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Μερικοί τους κατοίκους του χωριού, έλαβαν μέρος στον πόλεμο στην Ελλάδα. 

Στον αγώνα της ΕΟΚΑ, ενεπλάκησαν όλοι οι κάτοικοι και των δυο χωριών. Σ’ αυτά φιλοξενήθηκε για δυο μήνες, ο αρχηγός Γεώργιος Γρίβας-Διγενής. Με τη βοήθεια κατοίκων της κοινότητας, δημιουργήθηκε σύμπλεγμα τριών κρησφύγετων. Το σύμπλεγμα έμεινε στην ιστορία με το όνομα «λημέρια» και είναι το μοναδικό που δημιουργήθηκε κατά τη διάρκεια του Αγώνα.

Στον Αγώνα της ΕΟΚΑ, έπεσαν νεκροί οι Αντρέας Παρτσαλίδης, Κώστας Αναξαγόρας, Αλέκος Κωνσταντίνου και Παναγιώτης Γεωργιάδης στα Κούρδαλι στις 20 Ιουνίου του 1958.

Κατά την Τουρκοκυπριακή Ανταρσία έχασαν τη ζωή τους ο Αντρέας Αγησιλάου και ο Μιχαλάκης Κακουλλής. Τέλος, κατά την τουρκική εισβολή του 1974, έχασε τη ζωή του ο Αντρέας Νεοκλέους και αγνοείται ο Λοϊζος Κουκκουλής.

Οι Εκκλησίες και αξιοθέατα
Κάνοντας κανείς μια βόλτα στις αδελφές κοινότητες Σπήλια -Κούρδαλι θα συναντήσει την εκκλησιά της Πανάγιας της Χρυσοκουρδαλιώτισσας, τον παλιό Ιερό ναό του Αγίου Αντωνίου αλλά και τον νέο, την εκκλησιά του Αγίου Γεωργίου Καρυδιού όπως και διαφορά ερειπωμένα εξωκλήσια. Φωτογραφία: ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΑΚΑ

Τα εν λόγω ερειπωμένα εξωκλήσια βρίσκονται στη δυτική όχθη του ποταμού του Κούρδαλι και είναι:

• Άγιου Ιωάννη του Προδρόμου το οποίο βρίσκεται στην τοποθεσία Ανεμούρκα
• Αρχάγγελου Μιχαήλ πάνω σε ένα ύψωμα, στην τοποθεσία Πυρκάτης
• Αγίου Γεωργίου σε ένα ύψωμα, στην τοποθεσία Καρτερούνι

Επίσης:

• Αγίου Ιωάννη του Λαμπαδιστή το οποίο βρίσκεται στην τοποθεσία Φρερίτζι πάνω σε ένα ύψωμα
• Αγίας Παρασκευής το οποίο βρίσκεται στην τοποθεσία Άσπροι πάνω στα βουνά ανάμεσα στα χωριά Κούρδαλι και Καννάβια.

Πέραν από τις εκκλησίες και τα εξωκλήσια θα συναντήσει κάνεις και διαφορά αξιοθέατα όπως: το “Κούγκι” της ΕΟΚΑ, το Πεύκο Καμπαναριό, το Κοινοτικό Πάρκο Ειρήνης Ανδρέα Χρυσάνθος, τον Ελιόμυλο της Παφίταινας, το Ηρώο Αγωνιστών της ΕΟΚΑ, το Μουσείο Λαϊκής Τέχνης, την Κρύα Βρύση, τον Τάφο της Πανούκλας, Τα Λημέρια της ΕΟΚΑ, όπως και η Διατηρητέα οικία Ανδρέα Χρυσάνθου και η Διατηρητέα οικία του Θεόφιλου Φυλακτίδη.

Στο χωριό υπάρχει επίσης το Μνημείο ηρώων αποτελούμενο από ένα σύμπλεγμα τεσσάρων ανδριάντων των αγωνιστών της ΕΟΚΑ που σκοτώθηκαν στα Κούρδαλι στις 20 Ιουνίου 1958, το οποίο βρίσκεται στο κέντρο της κοινότητας Σπηλιών. Επιπρόσθετα στον ίδιο χώρο έχει τοποθετηθεί από το 2005 αναμνηστική πλάκα στην οποία καταγράφονται τα ονόματα των ηρώων του 1974. Στο χώρο του «Πάρκου Ειρήνης Χρυσάνθου» έχει τοποθετηθεί από το 2006 αναμνηστική πλάκα για τους δασκάλους της κοινότητας Σπηλιών-Κουρδάλων, Κλέαρχο Κυριακίδη, Ευτυχία Κάσινου και Ανδρέα Βαλιαντή.Φωτογραφία: Maria Kiriakou

Οι ασχολίες των κατοίκων
Κατά τα παλαιοτέρα χρόνια, εργάζονταν στα γύρω μεταλλεία του Αμιάντου, του Χρωμίου και της Φουκάσας και αρκετοί ως ξυλοκόποι, στους τρεις εργολάβους της κοινότητας, που αναλάμβαναν εκκοπή πεύκων στα γύρω δάση. Οι γυναίκες εργάζονταν στα κτήματα και ασκούσαν ταυτόχρονα κάποια κτηνοτροφία με κατσίκες, χοίρους και πουλερικά.

Για τον χάρτη της περιοχής πατήστε ΕΔΩ