Μ. Πικής: Aπειλεί το κράτος - δικαίου ο νόμος περί πανδημιών

Tο Υπουργικό Συμβούλιο και ο Υπουργός Υγείας, με ανέλεγκτες υπερεξουσίες

Μια πιθανή επικύρωση του «περί μολυσματικών ασθενειών νόμου 2021» από τη Βουλή των Αντιπροσώπων, υπό την παρούσα μορφή, θα επέσυρε επικίνδυνες συνέπειες για το Κράτος-Δικαίου, προειδοποιεί, μιλώντας στον «Φ», ο νομικός και Πρόεδρος της Επιτροπής Ποινικού Δικαίου του Παγκύπριου Δικηγορικού Συλλόγου (ΠΔΣ), Μιχάλης Πικής - ο οποίος, πρότινος, κλήθηκε να εκφράσει τη νομική γνωμάτευσή του,  από πλευράς ΠΔΣ, ενώπιον της Επιτροπής Υγείας της Βουλής.

Αναλύοντας τις βασικές πρόνοιες του νομοσχεδίου, υπογραμμίζει ότι το Υπουργικό Συμβούλιο και ο Υπουργός Υγείας περιβάλλονται με ανέλεγκτες υπερεξουσίες, εκτεινόμενες, μεταξύ άλλων, σε δραστικό περιορισμό ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ελευθεριών, καθώς και σε επέμβαση στη λειτουργία των άλλων δύο ανεξάρτητων εξουσιών του Κράτους, χωρίς να τίθενται οι αναγκαίες ασφαλιστικές δικλείδες.

Τονίζει ότι ο δραστικός περιορισμός ανθρωπίνων δικαιωμάτων με υπουργικά διατάγματα, χωρίς να υπόκειται σε οποιονδήποτε έλεγχο από οποιανδήποτε άλλη Aρχή της Κυπριακής Δημοκρατίας, εγκυμονεί σοβαρούς κινδύνους για τη διασφάλιση του Κράτους-Δικαίου και του δημοκρατικού πολιτεύματος, ενώ υποστηρίζει, μεταξύ άλλων, ότι «ξεκάθαρα αντισυνταγματική είναι η πρόνοια, σύμφωνα με την οποία κάθε γνωστοποίηση, δέσμη κανονισμών ή διάταγμα, που είχαν εκδοθεί βάσει του περί Λοιμοκαθάρσεως Νόμου, θεωρούνται ως έγκυρα και νόμιμα εκδοθέντα».

Ποιες είναι οι βασικές πρόνοιες του νομοσχεδίου «περί μολυσματικών ασθενειών νόμου του 2021»;
Με βάση την εισηγητική έκθεση, η οποία κατατέθηκε στην Βουλή, το νομοσχέδιο με τίτλο «Ο περί Επικίνδυνων Μολυσματικών Ασθενειών Νόμος του 2021» ετοιμάστηκε από τη Νομική Υπηρεσία αποσκοπώντας στον εκσυγχρονισμό και βελτίωση του νομικού πλαισίου, βάσει του οποίο θεσπίζονται μέτρα κατά επικίνδυνων μολυσματικών ασθενειών, περιλαμβανομένης της πανδημίας του Κορωνοϊού, καταργώντας τον υφιστάμενο περι Λοιμοκαθάρσεως Νόμο, ο οποίος θεσπίστηκε το 1932. Απώτερος σκοπός του νομοσχεδίου, ο οποίος αναφέρεται στο προοίμιο και στην αιτιολογική έκθεση, είναι η αποτελεσματική προστασία του δικαιώματος της ζωής και σωματικής ακεραιότητας, που κατοχυρώνει το άρθρο 7 του Συντάγματος.

Μερικές από τις πρόνοιες του νομοσχεδίου ενσωματώνουν πρόνοιες του υπό κατάργηση Λοιμοκαθάρσεως Νόμου, οι οποίες είχαν προστεθεί πρόσφατα, με τους τροποποιητικούς Νόμους 31(1)/2020 και 72(Ι)/2020, προς αντιμετώπιση της πανδημίας του κορωνοϊού, όπως (α) η επιβολή εξωδίκου προστίμου, (β) η έκδοση δικαστικού διατάγματος αναστολής λειτουργίας επιχείρησης ή οικονομικής δραστηριότητας με μονομερή αίτηση, (γ) η εκτέλεση τέτοιου διατάγματος από την αστυνομία σε περίπτωση μη συμμόρφωσης, (δ) η διάπραξη αδικήματος μη συμμόρφωσης, (ε) η ειδοποίηση απαγόρευσης λειτουργείας υποστατικού ή επιχείρησης από την αστυνομία για μέγιστη περίοδο 5 ημερών με άμεση γνωστοποίηση στον Γενικό Εισαγγελέα της Δημοκρατίας και δικαίωμα προσφυγής του επηρεαζόμενου στον Υπουργό Δικαιοσύνης και Δημόσιας Τάξης, (στ) η εξουσία της αστυνομίας να εισέρχεται ελεύθερα και απροειδοποίητα σε οποιοδήποτε υποστατικό ή επιχείρηση όπου διεξάγεται οικονομική δραστηριότητα, εκτός από κατοικία, εάν έχει λόγο να πιστεύει ότι πρόκειται να διαπραχθεί ή διαπράττεται ή έχει πρόσφατα διαπραχθεί αδίκημα βάσει του νόμου. Δεν υφίσταται επίσης ουσιαστική διαφοροποίηση στην ερμηνεία της «επικίνδυνης μολυσματικής ασθένειας», «μολυσμένης τοπικής περιοχής» και «τοπικής περιοχής», με εξουσία του Υπουργικού Συμβουλίου και του Υπουργού Υγείας (με τον νέο νόμο) να τα καθορίζουν με διάταγμα.

Η βασική αλλαγή την οποία επιφέρει ο νέος νόμος είναι στο άρθρο 3, όπου γίνεται ουσιαστική διεύρυνση της εξουσίας του Υπουργικού Συμβουλίου και του Υπουργού Υγείας, να εκδίδουν διατάγματα για την παρεμπόδιση εισαγωγής και εξάπλωσης μολυσματικών ασθενειών, με λεπτομερή καθορισμό των σκοπών για τους οποίους δύναται να εκδοθεί διάταγμα.

Ο χώρος του άρθρου αυτού δεν μου επιτρέπει να αναφερθώ λεπτομερώς στις εξουσίες αυτές. 

Αρκεί να επισημάνω ορισμένες, οι οποίες αποκαλύπτουν το μέγεθος της εμβέλειας και δραστικότητά τους:

• καθορισμός τοπικής περιοχής εντός ή εκτός Δημοκρατίας ως μολυσμένης τοπικής περιοχής ή/ και των μέτρων στα οποία υπόκειται οτιδήποτε και οιοσδήποτε βρίσκεται σε τέτοια περιοχή, περιλαμβανομένων κτιρίων, υποστατικών, επιχειρήσεων και χώρων θρησκευτικής λατρείας,
• καθορισμός απαγορευτικών ή/ και περιοριστικών μέτρων για την είσοδο και έξοδο από την Δημοκρατία και/ ή την διαμονή και/ ή παραμονή στη Δημοκρατία ή/ και εκτός Δημοκρατίας, προσώπου, αεροσκάφους πλοίου, κτλ.,
• καθορισμός απαγορευτικών ή/ και περιοριστικών μέτρων στη μετακίνηση ή/ και διακίνηση προσώπων,
• επιβολή υποχρέωσης διενέργειας μοριακής εξέτασης, εξέτασης ταχείας ανίχνευσης αντιγόνου ή/ και άλλης εξέτασης,
• καθορισμός απαγορευτικών ή/ και περιοριστικών μέτρων στην άσκηση ανθρώπινου δικαιώματος το οποίο προβλέπεται στο Σύνταγμα ή σε δεσμευτική για την Δημοκρατία διεθνή συνθήκη ή/ και στο δεσμευτικό για τη Δημοκρατία δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης ή/ και σε άλλους δεσμευτικούς για τη Δημοκρατία κανόνες αυξημένης ισχύος, στην έκταση που τέτοιο μέτρο, προϋπόθεση ή διατύπωση επιτρέπεται από τα πιο πάνω,
• καθορισμό μέτρων στα οποία υπόκειται η λειτουργία της εκτελεστικής, νομοθετικής η/ και δικαστικής εξουσίας.

Η μη συμμόρφωση ή παράβαση διατάγματος εκδοθέντος, βάσει του άρθρου 3 του Νόμου, συνιστά ποινικό αδίκημα, το οποίο σε περίπτωση καταδίκης επισύρει μέγιστη ποινή φυλάκισης δυο έτη ή χρηματική ποινή μέχρι 50 χιλιάδες ευρώ ή/ και τις δυο αυτές ποινές. Παρατηρείται ότι με το νέο νόμο η ποινή φυλάκισης αυξάνεται κατά ένα έτος, σε σύγκριση με αυτήν που προνοεί το άρθρο 7 του περί Λοιμοκάθαρσης Νόμου. 

Θεωρείτε ότι το εν λόγω νομοσχέδιο προσκρούει σε οποιανδήποτε συνταγματική διαταξη;
Κατά τη γνώμη μου προβληματίζει η συνταγματικότητα των ακόλουθων προνοιών του υπό συζήτηση νομοσχεδίου:

• Η μη εξαίρεση πολιτών της Δημοκρατίας από την επιβολή απαγορευτικών μέτρων για την είσοδο προσώπων στην Δημοκρατία, ενώ συμφώνως του άρθρου 14 του Συντάγματος: «Ουδενός πολίτου απαγορεύεται η είσοδος εις την Δημοκρατίαν ουδ’ επιτρέπεται η εξορία υφ’ οιασδήποτε περιστάσεως».  
• ο καθορισμός μέτρων, στα οποία υπόκειται η λειτουργία της νομοθετικής και δικαστικής εξουσίας, δυνατόν να προσκρούει στην αρχή της διάκρισης των εξουσιών η οποία εφαρμόζεται αυστηρά στο Κυπριακό Σύνταγμα, συμφώνως της πάγιας νομολογίας του Ανωτάτου Δικαστηρίου, 
• η υποχρέωση μοριακής εξέτασης, εξέτασης ταχείας ανίχνευσης αντιγόνου ή άλλης εξέτασης, δυνατόν να αντίκειται στο δικαίωμα σωματικής ακεραιότητας (άρθρο 7.1) και/ ή να συνιστά δυσανάλογη επέμβαση στο δικαίωμα ιδιωτικής ζωής, εν όψει της διετούς ποινής φυλάκισης και αυστηρού προστίμου που προνοείται σε περίπτωση μη συμμόρφωσης.

Προβληματίζει επίσης έντονα η ευρύτατη και ανέλεγκτη εξουσία δραστικού περιορισμού ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ελευθεριών χωρίς την έγκριση της Βουλής των Αντιπροσώπων, το οποίο σχολιάζω σε κατοπινό στάδιο.

Η πρόνοια, η οποία κατά τη γνώμη μου είναι ξεκάθαρα αντισυνταγματική, είναι το άρθρο 11(2)(α), συμφώνως του οποίου κάθε γνωστοποίηση, δέσμη κανονισμών, ή διάταγμα που εκδόθηκε βάσει του περί Λοιμοκαθάρσεως Νόμου θεωρείται ως έγκυρο και νόμιμα εκδοθέν.

Τούτο αντίκειται στο άρθρο 12.1 του Συντάγματος, συμφώνως του οποίου: «Ουδείς κηρύσσεται ένοχος οιουδήποτε αδικήματος, λόγω πράξεως ή παραλείψεως μη συνιστώσης αδίκημα συμφώνως τω νόμω τω ισχύοντι κατά τον χρόνον της τελέσεως αυτής και εις ουδένα επιβάλλεται δι’ αδίκημά τι ποινή βαρυτέρα της ρητώς προβλεπομένης υπό του κατά τον χρόνον της τελέσεως ισχύοντος νόμου». Το εν λόγω άρθρο ενσωματώνει τις πρόνοιες του άρθρου 7.1 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.

Πρόκειται για βασικό ανθρώπινο δικαίωμα και θεμελιακή αρχή δικαίου. Ο λόγος παραβίασης έγκειται στο ότι νομιμοποιούνται αναδρομικά κανονισμοί ή διατάγματα που δυνατόν να εκδόθηκαν παράνομα (ultra vires), με αποτέλεσμα να ποινικοποιούνται πράξεις ή παραλείψεις οι οποίες δεν συνιστούσαν ποινικό αδίκημα κατά τον χρόνο τέλεσης.

Με βάση το εν λόγω νομοσχέδιο, πώς θα καθορίζεται το τι συνιστά επικίνδυνη μολυσματική ασθένεια; Υφίσταται θέμα υποκειμενικής ερμηνείας;
Στον νόμο περιέχεται ορισμός του τι συνιστά «επικίνδυνη μολυσματική ασθένεια, ο οποίος περιλαμβάνει ορισμένες από τις διεθνώς αναγνωρισμένες όπως χολέρα, πανώλη, ευλογία, τύφο, κίτρινο πυρετό, COVID -19, και οποιαδήποτε άλλη καθορίζεται ως τέτοια με διάταγμα, το οποίο εκδίδεται από το Υπουργικό Συμβούλιο ή τον Υπουργό Υγείας.

Όπως είναι διατυπωμένος ο νόμος δεν καθορίζονται αντικειμενικά κριτήρια για τον καθορισμό «επικίνδυνης μολυσματικής ασθένειας». Το θέμα επαφίεται στην κρίση του Υπουργικoύ Συμβουλίου ή του Υπουργού Υγείας.

Στην πράξη όμως, όπως έχουμε δει καθ’ όλη την διάρκεια της πανδημίας του κορωνοϊού στην χώρα μας, η Κυβέρνηση συμβουλεύεται ομάδα εμπειρογνωμόνων. Θα ήταν προτιμότερο και ασφαλέστερο, η σύσταση ομάδας εμπειρογνωμόνων επιδημιολόγων να προβλεπόταν στον ίδιο τον νόμο, η οποία να συμβουλεύει την Κυβέρνηση για θέματα που αφορούν στην έκδοση κανονισμών, τα οποία άπτονται της ειδικότητάς τους.

Δεδομένου ότι θα παρέχονται ευρείες εξουσίες στην Κυβέρνηση, ποιες είναι oι αναγκαίες ασφαλιστικές δικλείδες, ούτως ώστε να αποφευχθούν μελλοντικές αυθαιρεσίες;
Στον νόμο δεν φαίνεται να τίθενται ασφαλιστικές δικλείδες, ενώ το Υπουργικό Συμβούλιο και ο Υπουργός Υγείας περιβάλλονται με ανέλεγκτες υπερεξουσίες, εκτεινόμενες, μεταξύ άλλων, σε δραστικό περιορισμό ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ελευθεριών, καθώς και επέμβαση στη λειτουργία των άλλων δυο ανεξάρτητων εξουσιών του Κράτους.

Βάσει του Συντάγματος, πολλά βασικά ανθρώπινα δικαιώματα δύνανται να περιοριστούν δια νόμου για λόγους δημόσιας υγείας, ήτοι (α) το δικαίωμα ελευθερίας και προσωπικής ασφάλειας [άρθρο 112(ε)], (β) το δικαίωμα ελευθέρας μετακινήσεως (άρθρο 13), (γ) το δικαίωμα ιδιωτικής ζωής (άρθρο 15.2), (δ) η ελευθερία εκδηλώσεως θρησκευτικής πεποιθήσεως (άρθρο 18.6), (ε) το δικαίωμα ελευθερίας του λόγου (άρθρο 19.3), (στ) το δικαίωμα εκπαίδευσης (άρθρο 20.1), (ζ) το δικαίωμα του συνέρχεσθαι ειρηνικώς και του συνεταιρίζεσθαι (άρθρο 21.3), (η) το δικαίωμα κινητής και ακίνητης ιδιοκτησίας (άρθρο 23.3), (θ) το δικαίωμα άσκησης επαγγέλματος, εμπορίου, και επικερδούς εργασίας (άρθρο 25.2), (ι) το δικαίωμα του απεργίας (άρθρο 27.1).

Ο δραστικός περιορισμός ανθρωπίνων δικαιωμάτων με Υπουργικά διατάγματα χωρίς τούτο να υπόκειται σε οποιονδήποτε έλεγχο από οποιανδήποτε άλλη αρχή της Κυπριακής Δημοκρατίας, εγκυμονεί σοβαρούς κινδύνους για την διασφάλιση του Κράτους Δικαίου και του Δημοκρατικού Πολιτεύματος. Θα ήταν σαφώς ασφαλέστερο και προτιμότερο για σκοπούς προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των πολιτών, εάν τέτοιος δραστικός περιορισμός υπόκειτο σε έγκριση από την Βουλή των Αντιπροσώπων.

Υπογραμμίζεται ότι βάσει του άρθρου 183 του Συντάγματος ακόμη και αυτή τούτη η κήρυξη κατάστασης εκτάκτου ανάγκης και η αναστολή ορισμένων συνταγματικών δικαιωμάτων και ελευθεριών, υπόκειται στην άμεση έγκριση ή απόρριψη της Βουλής των Αντιπροσώπων και έχει μέγιστη διάρκεια ισχύος δυο μηνών, εκτός εάν η Βουλή των Αντιπροσώπων, κατόπιν αιτήσεως του Υπουργικού Συμβουλίου, αποφασίσει να την παρατείνει. Υπάρχει δηλαδή αυστηρός μηχανισμός ελέγχου από την νομοθετική εξουσία προς διασφάλιση του Κράτους Δικαίου και του Δημοκρατικού Πολιτεύματος.

Μπορεί μάλιστα ίσως να λεχθεί ότι η κατάργηση συνταγματικών δικαιωμάτων και ελευθεριών χωρίς την έγκριση της Βουλής, αντίκειται στη θέληση του συνταγματικού νομοθέτη, αφ' ής στιγμής τέτοιος μηχανισμός ελέγχου, προνοείται ακόμη και για την έσχατη των περιπτώσεων, δηλαδή για κατάσταση εκτάκτου ανάγκης, αφορούσα περίπτωση πολέμου ή άλλου δημόσιου κινδύνου, απειλούντος την ύπαρξη της Δημοκρατίας (άρθρο 183.1).

Η υπερψήφιση του εν λόγω νομοσχεδίου επηρεάζει την εκδίκαση υποθέσεων, που βρίσκονται ενώπιον δικαστηρίου και αφορούν τον περί Λοιμοκάθαρσης Νόμο;
Όσες υποθέσεις αφορούν παράβαση του περί Λοιμοκάθαρσης Νόμου θα εκδικαστούν, βάσει του νομικού καθεστώτος, το οποίο ίσχυε κατά την διάπραξη του εκάστοτε αδικήματος.

Για λόγους, που έχω ήδη εξηγήσει, στον βαθμό και έκταση, που διά του νέου άρθρου 11(2)(α), επιχειρείται αναδρομικά η νομιμοποίηση διαταγμάτων ή κανονισμών, οι οποίοι στερούνται νομικού ερείσματος, τούτο αντίκειται στη θεμελιακή αρχή δικαίου, που ενσωματώνει το άρθρο 12.1 του Συντάγματος.

Πηγη:https://www.philenews.com/