Τo «Φλεγόμενο Τέρας» κατασπαράζει την Κύπρο!

Οι μαθητές της Β΄Λυκείου Γεροσκήπου λαμβάνουν μέρος στο πρόγραμμα «Νέοι Δημοσιογράφοι για το περιβάλλον».

Οι μαθητές της Β΄τάξης του Λυκείου Γιαννάκη Ταλιώτη Γεροσκήπου λαμβάνουν μέρος στο πρόγραμμα «Νέοι Δημοσιογράφοι για το περιβάλλον». Η Cyprus Alive μίλησε με την καθηγήτρια των μαθητών και μας ανέφερε ότι οι μαθητές καλούνται να μελετήσουν ένα τοπικό και καίριο θέμα που είναι πραγματικό και επίκαιρο όσο ποτέ, όπως είναι οι πυρκαγιές και να επικεντρωθούν σε πιθανές λύσεις χρησιμοποιώντας τη γνώση διάφορων φορέων ή ειδικών. Το θέμα τους είναι συνδεδεμένο με έναν από τους 17 στόχους (το «Δάσος») βιώσιμης ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών και διερευνά την περιβαλλοντική πτυχή του.

Πιο κάτω είναι το κείμενο που έγραψαν οι μαθητές με θέμα: Τo «Φλεγόμενο Τέρας» κατασπαράζει την Κύπρο!

O Προμηθέας έκλεψε τη φωτιά από τους Θεούς με σκοπό να βοηθήσει τους ανθρώπους. Αρχικά, ο άνθρωπος τη χρησιμοποίησε σωστά και είχε ευεργετικά αποτελέσματα για ολόκληρη την ανθρωπότητα. Ωστόσο, λειτουργώντας ως εξουσιαστής του περιβάλλοντος, καταχράστηκε «το δώρο του Προμηθέα» και αυτό είχε ολέθρια αποτελέσματα, κυρίως για το φυσικό περιβάλλον.

Αναμφίβολα, οι πυρκαγιές σήμερα αποτελούν μάστιγα  και οφείλουμε όλοι να προσπαθήσουμε να τις σταματήσουμε, για να μη χαθεί εντελώς ο φυσικός πλούτος της γης. Η καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος σημαίνει και σταδιακή εξολόθρευση της ανθρώπινης ζωής. Πρώτο μέλημα μας είναι να αναζητήσουμε τις αιτίες της πρόκλησης των πυρκαγιών και να πολεμήσουμε αυτό το «φλεγόμενο τέρας», πριν να «γεννηθεί».

Κύριο αίτιο πρόκλησης των πυρκαγιών αποτελούν οι γεωργικές δραστηριότητες με τα ποσοστά να ξεπερνούν το 25 % (Πίνακας 1). Κατά τη διάρκεια των γεωργικών δραστηριοτήτων, οι αγρότες επιδιώκουν να κάψουν καλάμια, βάτους ή άλλη ανεπιθύμητη βλάστηση, προκαλώντας πυρκαγιές. Συνήθως αυτού του τύπου οι πυρκαγιές δεν προκαλούνται επιτηδευμένα. Δεύτερη κύρια αιτία αποτελούν οι εκδρομείς σε δάση και οι ταξιδιώτες στους δρόμους,  με ποσοστά που ξεπερνούν το 15% (Πίνακας 1). Είναι γεγονός πως στις εξορμήσεις τους αφήνουν αναμμένα αποτσίγαρα ή πεταμένα σπίρτα και ακαθαρσίες.

Είναι βέβαιο ακόμη, πως, οι καιρικές συνθήκες αποτελούν ένα επιπλέον βασικό παράγοντα πρόκλησης του εν λόγω καταστροφικού φαινομένου. Τραγικό παράδειγμα στην κυπριακή ιστορία αποτελεί η πυρκαγιά του Σαϊττά (2007) η οποία όπως διαπιστώθηκε, προκλήθηκε από βραχυκύκλωμα καλωδίων. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα τη δασική καταστροφή, με τις συνέπειες της να είναι εμφανείς μέχρι και σήμερα. Σύμφωνα με έρευνες που διεξήχθησαν, μεγαλύτερες πιθανότητες για πρόκληση πυρκαγιάς λόγω του θερμού κλίματος υπάρχουν το δεύτερο δεκαπενθήμερο του Ιούνη και ακολουθούν ο Ιούλιος και ο Αύγουστος¹.

Παράλληλα, παρατηρούνται πυρκαγιές από μεμονωμένες κατοικίες και φαινόμενα εμπρησμού σε μικρότερα ποσοστά, όμως με μεγαλύτερες επιπτώσεις, καθώς υπάρχουν παραδείγματα όπου είχαν καεί μεγάλες εκτάσεις γης.  Ένα σημαντικό ποσοστό οφείλεται σε φυσικά φαινόμενα όπως είναι οι κεραυνοί. Σε αυτή την περίπτωση, όμως, η έκταση γης που καίγεται είναι πολύ μικρή (Πίνακας 1).

Μεγάλες πυρκαγιές στην Κύπρο μαρτυρούνται από τα παλιά χρόνια και συνεχίζονται μέχρι σήμερα. Είναι δε πολύ λυπηρό αν αναλογιστεί κανείς πόσο έβλαψαν τον φυσικό πλούτο της Κύπρου. Μια πυρκαγιά που έμεινε στην  ιστορία ήταν εκείνη του  1956 στη Λευκωσία,  η αιτία της οποίας ήταν  μια βόμβα της ΕΟΚΑ, που εκράγηκε και εξελίχθηκε σε φωτιά. Το αποτέλεσμα ήταν να πεθάνουν 19 άτομα και να καούν μεγάλες εκτάσεις γης. Ακόμη, από τις μεγαλύτερες και καταστροφικότερες πυρκαγιές της Κύπρου ήταν αυτές που ξέσπασαν το 1974, κατά τη διάρκεια της τουρκικής εισβολής, στην περιοχή της Αμμοχώστου και του Δάσους της Πάφου, οι οποίες άφησαν πίσω τους τεράστιες εκτάσεις καμένης γης.  

Αναντίρρητα, μια από τις μεγαλύτερες οικολογικές καταστροφές που απείλησαν την πατρίδα μας, ήταν όταν όταν βρέθηκε αντιμέτωπη με τον πύρινο εφιάλτη το 2007, προκαλώντας μεγάλη οικολογική καταστροφή. Συγκεκριμένα, τον Ιούνιο του 2007, από ανθρώπινο λάθος, ξέσπασε πυρκαγιά λίγα μέτρα βόρεια του φράγματος της Τριμίκλινης, όπου κάηκε ένα από τα πιο όμορφα δάση του Τροόδους. Σε αυτή την πυρκαγιά έγιναν στάχτη 1100 εκτάρια Πευκοδάσους, ενώ ταυτόχρονα καταστράφηκαν δασικές και γεωργικές καλλιέργειες. Επιπλέον, υποστατικά και σπίτια κάηκαν ή υπέστησαν σοβαρές ζημιές. Για λόγους ασφάλειας αρκετά από τα γύρω χωριά είχαν εκκενωθεί. Αυτή η πυρκαγιά θεωρείται ως η χειρότερη και η πιο τραγική στα χρονικά της Κυπριακής Δημοκρατίας.   

Είναι φυσικό, λοιπόν, πως μια μεγάλη δασική πυρκαγιά μπορεί να διαταράξει ολόκληρο το οικοσύστημα μιας περιοχής, εφόσον επηρεάζει ολόκληρη τη βιοποικιλότητα της².  Πολλά ενδημικά είδη απειλούνται με εξαφάνιση λόγω του μοναδικού οικοσυστήματος που υπάρχει στην Κύπρο. Αδιαμφισβήτητα, οι επιπτώσεις των δασικών πυρκαγιών δεν έχουν μόνο καταστροφικές συνέπειες στο περιβάλλον και το οικοσύστημα, αφού επηρεάζουν εκτός από τη χλωρίδα και την πανίδα του οικοσυστήματος και την υγεία του ανθρώπου. Κατά τη διάρκεια μιας πυρκαγιάς, ανάλογα με τις θερμοκρασίες που αναπτύσσονται, τα δέντρα και τα φυτά καίγονται και μετατρέπονται σε τέφρα και απανθρακωμένα υλικά. H καταστροφή της οργανικής ουσίας του εδάφους και της προστατευτικής βλάστησης αποτελεί σημαντικό παράγοντα ερημοποίησης, γιατί μειώνεται δραματικά η δυνατότητα του εδάφους να συγκρατεί τα νερά των βροχών. Αυτό συμβάλλει αρκετά στο φλέγον ζήτημα της λειψυδρίας που επικρατεί στη χώρα μας τα τελευταία χρόνια³  και συντείνει ώστε η χλωρίδα της καμένης γης να εξαφανίζεται ραγδαία. Το χρονικό διάστημα που απαιτείται για την ανάκαμψη του μεγαλύτερου ποσοστού της  χλωρίδας ξεπερνά τη μια δεκαετία, πράγμα που αυξάνει και την ατμοσφαιρική ρύπανση.  

Όσον αφορά τον ρόλο των κλιματικών αλλαγών, αυτές είναι υπεύθυνες για την αύξηση της θερμοκρασίας, καθώς και για τη μεγαλύτερη ξηρασία του εδάφους⁴. Εξαιτίας τους υπάρχουν συχνότερες  περίοδοι λειψυδρίας, γεγονός που οδηγεί σε μεγαλύτερη ξηρότητα της βλάστησης και κατά συνέπεια της ευφλεκτότητάς της (Εικόνα 1). 

Αδιαμφισβήτητα οι επιπτώσεις στην υγεία του ανθρώπου από την έκθεση στο δασικό καπνό, σχετίζονται άμεσα με αναπνευστικές παθήσεις. Ιδιαίτερα επηρεάζονται  άτομα με αναπνευστικά προβλήματα, οι έγκυες γυναίκες, καθώς επίσης και τα νεογνά. Τα άμεσα συμπτώματα οφείλονται κυρίως στην επαφή με τη φωτιά και ανάλογα με τη θερμοκρασία μπορεί να είναι εγκαύματα ήπιου βαθμού ή και θανατηφόρα. Εξίσου σημαντικό είναι το γεγονός πως κατά τη διάρκεια μιας πυρκαγιάς καταναλώνεται οξυγόνο, γεγονός που μπορεί να προκαλέσει αίσθηση πνιγμού και συμπτώματα ασφυξίας, τα οποία μπορεί να οδηγήσουν στο θάνατο.  

Είναι ευλογοφανές, λοιπόν, πως το περιβάλλον και η παρεμπόδιση πρόκλησης πυρκαγιών είναι ευθύνη όλων, γιατί οι πυρκαγιές δεν προκαλούν μόνο υλικές ζημιές, αλλά και  ανθρώπινες απώλειες. Σε μία από τις πιο καταστροφικές πυρκαγιές που υπήρξε πρόσφατα στη Σολέα (Ιούνης  2016) λόγω ανθρώπινου λάθους, υπήρξε ανθρώπινη απώλεια ενός πυροσβέστη (Εικόνα 2). Εντούτοις, δεν πρέπει να χάνεται η ελπίδα, αφού η κοινωνία μας απαρτίζεται από άτομα που έχουν περιβαλλοντική συνείδηση. Ως ενεργοί πολίτες πρέπει να βοηθήσουμε με κάθε τρόπο, ώστε να σταματήσει το φαινόμενο των πυρκαγιών. Σημαντικός παράγοντας για την προστασία του περιβάλλοντος είναι η ευαισθητοποίηση όλων των πολιτών και η προσφορά εθελοντικής βοήθειας και διάσωσης σε περιπτώσεις εκτάκτου ανάγκης.

Σε μια πυρκαγιά που μόλις έχει ξεσπάσει και μπορεί να περιοριστεί, διαδραματίζει σημαντικό ρόλο η ταχύτητα αντίδρασης των πυροσβεστικών δυνάμεων. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με τη βοήθεια των πολιτών, αφενός μεν με τη δημιουργία περισσότερων δασικών παρατηρητηρίων, τα οποία θα επανδρώνονται με έμπειρους δασονόμους και αφετέρου δε όταν εντοπίζουν πιθανή πυρκαγιά να καλούν άμεσα την πυροσβεστική για τον γρηγορότερο δυνατό έλεγχό της. Ειδικά κατά τους καλοκαιρινούς μήνες θα πρέπει να γίνονται περισσότερες προσλήψεις δασοπυροσβεστών για την άμεση και γρήγορη ανταπόκριση σε περιστατικά πυρκαγιάς ⁴.  

Στην Κύπρο, δυστυχώς λόγω χαμηλής βροχόπτωσης τα τελευταία χρόνια, υπάρχει δυσκολία στην εξασφάλιση νερού, με αποτέλεσμα να δυσχεραίνεται το έργο των δασοπυροσβεστών. Σημαντικός τρόπος αντιμετώπισης της πυρκαγιάς θα ήταν η κατασκευή υδατοδεξαμενών σε αρκετά σημεία μέσα στο δάσος, για την άμεση εξασφάλιση της αναγκαίας ποσότητας νερού.

Αναμφίβολα, δραστικότερα μέτρα θα πρέπει να παρθούν από τη νομοθετική εξουσία έναντι των εμπρηστών. Συγκεκριμένα, η επιβολή μεγάλης  χρηματικής ποινής και κάθειρξης θα λειτουργούσε ως ανασταλτικός παράγοντας.  Πολύ πιο σημαντική βέβαια είναι η πρόληψη. Για το σκοπό αυτό σημαντικό ρόλο έχει να επιτελέσει το εκπαιδευτικό μας σύστημα το οποίο πρέπει να καλλιεργεί την περιβαλλοντική συνείδηση των μαθητών σε κάθε ευκαιρία και μέσω διαφόρων οικολογικών προγραμμάτων. Επιπλέον, ομάδες μαθητών - εθελοντών μπορούν σε αυτό το πλαίσιο να βοηθούν στη δενδροφύτευση για την άμεση αποκατάσταση της καμένης γης.

Συνοψίζοντας, οφείλουμε να συνειδητοποιήσουμε όλοι ότι η ποιότητα ζωής και η ίδια η ύπαρξή μας εξαρτάται από το φυσικό μας περιβάλλον. Στο χέρι μας είναι να βάλουμε ένα τέλος στις καταστροφικές πυρκαγιές από ανθρώπινη αμέλεια, εξασφαλίζοντας έτσι το καλύτερο δυνατό φυσικό περιβάλλον για τις επόμενες γενιές. Η ζημιά είναι ανυπολόγιστη, γιατί η αξία της ανθρώπινης ζωής και της οικολογικής βιωσιμότητας είναι ανεκτίμητες!

Εικόνα 1: Σταδιακή μείωση του δασικού περιβάλλοντος της Κύπρου
[πηγή:http://city. sigmalive. com/article/17836/i-exafanisi-ton-dason-tis-mesaorias]

Εικόνα 2: Καταστροφική πυρκαγιά στη Σολέα
[πηγή: http://lemesosblog. com/news/6797-12-5]

Πίνακας 1: Οι κυριότερες αιτίες πυρκαγιών στην Κύπρο και οι εκτάσεις γης που κάηκαν κατά την περίοδο 2000 – 2012

[πηγή:http://www.moa.gov.cy/moa/agrokypros.nsf/All/705B6B8E66A1B5EFC2257B6A0026EE7F/$file/Pirkagies_Dasi_Ypaithros. pdf]

Βιβλιογραφία:

1. Τσιντίδης Τ. (2012). Οι πυρκαγιές στα δάση και στην ύπαιθρο µέσα από τα στατιστικά στοιχεία της Κυπριακής ∆ηµοκρατίας για την περίοδο 2000-2012
   http://www.moa.gov.cy/moa/agrokypros.nsf/All/705B6B8E66A1B5EFC2257B6A0026EE7F/$file/Pirkagies_Dasi_Ypaithros. pdf
   Τελευταία πρόσβαση:19/02/2019
    
2. Χατζηχαμπής Α. & Παρασκευά-Χατζηχαμπή Δ. (2017). Περιβάλλον για όλους: Δασικές Πυρκαγιές, Λεμεσός
   https://www. kanali6. com. cy/blog-posts/19369-perivallon-gia-oloys-dasikes-pyrkagies?fbclid=IwAR2E3YVNyDW7Dm2pWoprqTPoEt4XmEazk-wTp3QwDmfrr9CLayyitFzqSvI
   Τελευταία πρόσβαση:20/02/2019
    
3. Λαζίδης Κ. , Λάμπρου Μ. , Μαγειρίδη Μ.  & Μουστάκας Κ. Διαθεματική εργασία στην πληροφορική: Δασικές Πυρκαγιές, Ελλάδα 
   http://7gymglyfad.att.sch.gr/ergasies/pyrk1.htm?fbclid=IwAR3kXO07WtRtyEMj4US5L6HHSvq3Jfzc_LLkBts0ADRLWqeodwx9tOQi9vI
   Τελευταία πρόσβαση:20/02/2019
    
4. Μαυρονικολάκη Χ. Μ. (2011). Οι επιπτώσεις των πυρκαγιών στην υγεία και στο περιβάλλον.  Διερεύνηση των στάσεων και των αντιλήψεων πολιτών του Ν.  Χανιών για τις επιπτώσεις των πυρκαγιών, Κρήτη.  
   https://apothesis.lib.teicrete.gr/bitstream/handle/11713/1200/Maronikolaki_Christina_Maria._2011.pdf?sequence=1&fbclid=IwAR3bzibi4MG3m4mhRrm4U0r7V2mdtF10FITOAbnlBg77Ndp_RmWuNDnnc8
   Τελευταία πρόσβαση:19/02/2019
    
5. WWF: Ένα βιώσιμο μέλλον για τα δάση της Ελλάδας, (2008). Αθήνα
   http://politics.wwf.gr/images/stories/political/dasikipolitiki/protasi%20dasoprostasias_may%202008_opt. pdf
   Τελευταία πρόσβαση:19/02/2019

Μαθητική ομάδα:

• Αχιλλέως Δημητριάνα
• Βασιλείου Αλεξάνδρα
• Ελευθερίου Γεωργία
• Εύζωνα Μαρία
• Καλτσή Θεοδώρα
• Κυπριανού Μαρία 

Συγχαρητήρια σε όλα τα παιδιά και τους δασκάλους για την έρευνα και την εργασία τους!