Το χωριό Τσέρι

Το Τσέρι πήρε το όνομά του από τη λέξη «τζιερίν» (κερί) λόγω των πολλών μελισσιών τα οποία παρήγαγαν μέλι και κερί.

Το χωριό Τσέρι είναι χωριό στην επαρχία Λευκωσίας. Βρίσκεται νότια της Λευκωσίας, περίπου 8 χιλιόμετρα από αυτή και συνορεύει στα βόρεια με το Στρόβολο, στ' ανατολικά με τα Λατσιά, στα δυτικά με τη Δευτερά, βορειοδυτικά με τη Λακατάμια και στα νότια με τον Αναλυόντα, Μαρκί και Κοτσιάτη. Από την ίδρυσή του το Τσερι μέχρι σήμερα, είχε μόνιμα πληθυσμιακή αύξηση και σύμφωνα με την τελευταία απογραφή, οι κάτοικοι του πλησιάζουν τις έξι χιλιάδες. Το Τσέρι ιδρύθηκε κατά την περίοδο της ύστερης τουρκοκρατίας στην Κύπρο. Κάποιοι ιστορικοί των μεσαιωνικών χρόνων , όπως ο Μας ντε Λατρίς και ο Φλώριος Βουστρώνιος κάνουν αναφορά του τοπωνυμίου Τσέρι, ο πρώτος ότι υπήρχε από το 1190 κι ο δεύτερος ότι στα μέσα του δέκατου πέμπτου αιώνα, δόθηκε ως φέουδο στον Ιωάννη ντε Λήδρο, το χωριό δεν σημειώνεται σε παλιούς χάρτες της Κύπρου, ούτε γίνονται αναφορές του σε μεσαιωνικές πηγές. Η πρώτη ονομασία του χωριού δεν ήταν Τσέρι, αλλά Ξέρη, όνομα που χρησιμοποιείτο μέχρι και τα χρόνια της Αγγλοκρατίας.

Φωτο: Elena Ioannou Papa

Η ιστορία του Τσερίου είναι περισσότερο γνωστή κατά τους δύο τελευταίους αιώνες, όπως αυτό μαρτυρείται μέσα από τα κατάστιχα της Ιεράς Αρχιεπισκοπής, τα κρατικά αρχεία και αρχεία βιβλιοθηκών. Από τα πρώτα χρόνια της δημιουργίας του το χωριό κατοικήθηκε από Έλληνες, ενώ για μια περίοδο γύρω στο 1861, που το χωριό δόθηκε από τους Τούρκους στον Mehmed για τον Ahmed (πληροφορία από τα αρχεία της Εθνικής βιβλιοθήκης της Σόφιας 1571-1878) εγκαταστάθηκαν και μερικοί Τούρκοι, αλλά για μικρή περίοδο. Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας το χωριό Τσέρι υπαγόταν διοικητικά στον Καζάν Κυθρέας.

Τοπογραφικά, το χωριό Τσέρι παρουσιάζει ενδιαφέρον λόγω εξάρσεων του εδάφους και ανάπτυξης των οικισμών σε αμφιθεατρική μορφή, αποτελώντας στοιχεία αναγνωρίσιμότητας. Ταυτόχρονα, συνέβαλαν στον τρόπο της γενικότερης ανάπτυξης της κοινότητας, με την ανέγερση σημαντικών για την κάθε εποχή κτισμάτων όπως τα παλαιά δημοτικά Ρούσειο και Ελένειο τα οποία βρίσκονται σε γειτονικούς λόγους εντός του πυρήνα της κοινότητας. 

Οι πρώτοι κάτοικοι του Τσερίου ήταν ορισμένοι βοσκοί οι οποίοι αρχικά έκτισαν τις μάντρες τους, γύρω στο 1750 μ.χ. Για την προέλευση των πρώτων κατοίκων του χωριού υπάρχουν δυο εκδοχές. Η πρώτη εκδοχή αναφέρει πως αυτοί προέρχονταν από το γειτονικό χωριό Καμπιά, ενώ η δεύτερη εκδοχή αναφέρει, πως το χωριό Τσέρι κατοικήθηκε από τους τελευταίους κατοίκους του χωριού Τρυπί, το οποίο βρισκόταν στη νότια πλευρά του Τσεριού, κάπου ενάμισι χιλιόμετρο από αυτό. Το χωριό Τρυπί σημειώνεται σε παλιούς χάρτες της Κύπρου των χρονολογιών 1573 και 1650 μ. χ.

Πληροφορίες που έδωσαν στο Κοινοτικό Συμβούλιο Τσερίου ηλικιωμένα άτομα του χωριού, αναφέρουν ως πρώτες οικογένειες, τις πιο κάτω, οι οποίες αποτέλεσαν και τον πρώτο πυρήνα δημιουργίας του χωριού Τσέρι:

1. Οικογένεια Γιάννουκκου
2. Χατζηχαράλαμπου
3. Σσιοναντή
4. Αρβυλή
5. Τζυρκακού
6. Χατζηγιώρκα
7. Μουστακά
8. Μήτρου (Ο Μήτρος ήταν αδερφός του Γιάννουκκου)

Φώτο: Kyriakos Evangelou

Η ονομασία του χωριού Τσέρι:
Το χωριό Τσέρι σύμφωνα με την Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια, πήρε το όνομά του από τη λέξη «τζιερίν» (κερί) λόγω των πολλών μελισσιών τα οποία παρήγαγαν μέλι και κερί. Άλλες εκδοχές υποδηλούν ότι το όνομα προήλθε από το τοπωνύμιο «Ξέρι», το οποίο προηγήθηκε της ονομασίας «Τσέρι» και αυτό πιστεύεται ότι προήλθε από την έλλειψη υδάτινων πόρων που χαρακτήριζε πάντα την περιοχή. Σύμφωνα με αυτή την εκδοχή, το χωριό Τσέρι ήταν αρχικά κτισμένο στην περιοχή «Τρυπί» που βρίσκεται σήμερα προς τα νότια και συνορεύει με τα χωριά Μαρκίου και Αναλυόντα. Και οι δύο ονομασίες αναφέρονται σε επίσημα έγγραφα σε διάφορες περιόδους. Η ονομασία «Ξέρι» συναντάται τόσο σε πιστοποιητικά γέννησης και τίτλους ιδιοκτησίας μέχρι τη δεκαετία του 1960, όσο και σε σημερινούς τοπογραφικούς χάρτες. Η ονομασία «Τσέρι» συναντάται σε έγγραφα της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Κύπρου το 1820 (Κώστας Παπαγεωργίου, Τσέρι, από χωριό σε προάστιο, 1991 και Σοφοκλής Κάκουρος, Μια περασμένη εποχή, 1991).

Φώτο: kotsonis-properties.com

Στο Τσέρι εντοπιστήκαν 3 αρχαία μνημεία, ενώ από το Τμήμα Αρχαιοτήτων 2 αρχαιολογικά ευαίσθητες περιοχές. Τα αρχαία μνημεία αποτελούνται από μια κτιστή σκεπαστή κλίμακα (στέρνα) η οποία τοποθετείται χρονικά γύρω στο 300 π.Χ, χώρο και κατάλοιπα της ρωμαϊκής περιόδου και χώρο και κατάλοιπα αρχαίου νεκροταφείου. Η «Στέρνα» αρχικά είχε ανακαλυφθεί τυχαία το 1949 από κατοίκους της κοινότητας ένα εντυπωσιακό υπόγειο κτίσμα με σκαλοπάτια, το οποίο καταγράφηκε στα αρχεία του Τμήματος Αρχαιοτήτων ως στέρνα της Ρωμαϊκής περιόδου. Το κτίσμα αυτό με τον καιρό γέμισε με χώμα, μέχρι που το 2006, το Τμήμα Αρχαιοτήτων το εντόπισε ξανά και προχώρησε στην κήρυξή του σε Μνημείο. Το 2010 πραγματοποιήθηκαν έρευνες με στόχο να ανασκαφεί το εσωτερικό του κτίσματος για να διαπιστωθεί η ακριβής του χρήση και χρονολόγηση. Οι μέχρι στιγμής έρευνες έχουν αποκαλύψει καμαροσκέπαστη κλίμακα με 40 υπόγεια σκαλοπάτια κατασκευασμένα από ασβεστόλιθο. Η κλίμακα πλαισιώνεται από δύο τοίχους κατασκευασμένους από ογκώδεις λαξευμένους πωρόλιθους συνδεδεμένους με ασβεστοκονίαμα. Η εσωτερική επιφάνεια των τοίχων και της οροφής και οι ενώσεις των σκαλοπατιών είναι επενδυμένα με υδραυλικό κονίαμα, μονωτικό υλικό, ιδιαίτερα ανθεκτικό στην υγρασία. Η οροφή είναι καμαροσκεπής, μήκους 10,10 μ. και κτισμένη από μεγάλους πωρόλιθους λαξευμένους με ιδιαίτερη δεξιοτεχνία. Μέχρι στιγμής το βάθος του κτίσματος, από την αρχική επιφάνεια του τεμαχίου, φτάνει τα 8,80 μ. Στο γέμισμα της κλίμακας υπήρχαν μικρές ποσότητες κεραμικής που χρονολογείται από την Αρχαϊκή μέχρι και την Παλαιοχριστιανική περίοδο (7ος αι. π.Χ – 7ος αι. μ.Χ.). Ανάμεσα στα ευρήματα είναι και ένα κεφάλι αλόγου και ένα κεφάλι ανδρός, από Αρχαϊκά πήλινα ειδώλια. Κεραμική που χρονολογείται από την Αρχαϊκή μέχρι και την Παλαιοχριστιανική περίοδο συλλέχθηκε και από τον περιβάλλοντα χώρο της ανασκαφής. Η ακριβής χρονολόγηση του υπόγειου κτίσματος θα πραγματοποιηθεί με την ολοκληρώσει οι ανασκαφές και γίνει η απαραίτητη μελέτη των ευρημάτων. Η ανακάλυψη του μνημειακού αυτού κτίσματος, εμπλουτίζει σημαντικά τις γνώσεις μας όσον αφορά στην ιστορία της ανάπτυξης και αξιοποίησης των υδάτινων πόρων σε περιοχές όπως αυτής του Τσερίου, η οποία παρουσιάζει ιδιαίτερες συνθήκες ξηρασίας. Οι κάτοικοι διαχρονικά είχαν να αντιμετωπίσουν τις δυσάρεστες συνέπειες της ανομβρίας και εφάρμοζαν μεθόδους εντοπισμού, συλλογής, αποθήκευσης και μεταφοράς πολύτιμου νερού για ικανοποίηση των αρδευτικών και υδρευτικών τους αναγκών και κατά συνέπεια για τη βελτίωση της ποιότητας της ζωής τους (Τμήμα Αρχαιοτήτων).Αρχαιολογικά ευρήματα εντοπιστήκαν στην περιοχή Τσερίου από το 1933 όταν ο Γιωρκής Τταραπουλούζης παρέδωσε στο Αρχαιολογικό Μουσείο λίθινη πλάκα που απεικονίζει τον Εσταυρωμένο με τους δύο ληστές, η οποία βρίσκεται στο Μουσείο Λεμεσού. Αργότερα, το 1942 βρέθηκε πήλινο αγαλματίδιο. Άλλα ευρήματα αποτελούνται από γαστριά προερχόμενα από οικισμό της Ελληνιστικής περιόδου, αμφορείς σε νεκρόπολη και απομεινάρια πατώματος πιθανώς βασιλικής εκκλησίας του Μεσαίωνα. 

Φωτο: Ιστοσελίδα Εκκλησία της Κύπρου

Εκκλησίες/Εξωκλήσια
Σύμφωνα με την παράδοση, τα πρώτα χρόνια της δημιουργίας του χωριού Τσέρι, κτίστηκε ένα μικρό εκκλησάκι αφιερωμένο στην Αγία Άννα. Δυστυχώς σήμερα δεν βρίσκονται απομεινάρια της πρώτης εκκλησίας. Το 1882, κτίστηκε στο κέντρο του Τσερίου ένας ναός αφιερωμένος στους Άγιο Ανδρόνικο και Αγία Αθανασία. Ο ναός αυτός κοσμεί μέχρι σήμερα το χωριό. Το μύρωμα της εκκλησίας έγινε τον Αύγουστο του 1913,. Επιπρόσθετο του αρχικού κτισίματος είναι το καμπαναριό της εκκλησίας. 

Επίσης ερείπια μιας εκκλησίας αφιερωμένης στην Αγία Αικατερίνη βρέθηκαν στο παλιό κοιμητήριο του χωριού, το οποίο βρίσκεται σήμερα δίπλα από το νεόκτιστο ναό Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης. Στον χώρο όπου βρέθηκαν τα ερείπια κτίστηκε ένα παρεκκλήσι, το οποίο αγιογραφήθηκε και λειτουργείται τις 25 Νοεμβρίου, ημέρα της Κοιμήσεως της Αγίας Αικατερίνης. Το 2009 ολοκληρώθηκε μεγαλεπήβολος ναός για να καλυφθούν οι θρησκευτικές ανάγκες των κατοίκων της κοινότητας και αφιερώθηκε στους Αγίους Κωνσταντίνο και Ελένη. Τα θυρανοίξια του ναού πραγματοποιήθηκαν την 1η Ιανουαρίου το 2010 από τον Πανιερώτατο Μητροπολίτη Ταμασού, Ησαϊα στην παρουσία και του Μητροπολίτη Κωνσταντίας και Αμμοχώστου, κου. Βασιλείου.

Στο Τσέρι ακόμα ένα εκκλησάκι αφιερωμένο στον Άγιο Ιωάννη τον Ελεήμονα, βρίσκεται στον περίγυρο του Πολυδύναμου Κέντρου Εξυπηρέτησης Ηλικιωμένων Τσερίου.

Μνημεία στο Τσέρι

• Προτομή του Θεοδόση Πιερίδη, στην γωνία της οδού Κ. Μισιαούλη και Στροβόλου γωνία
• Προτομή Επαμεινώνδα Επαμεινώνδα, στο Πάρκο της οδού Νίκου Καζαντζάκη
• Μνημείο Χρ. Σαλίδη, στο προαύλιο της εκκλησίας Αγ. Ανδρονίκου και Αθανασίας
• Μνημείο Κώστα Μισιαούλη, στην οδό Κώστα Μισιαούλη
• Μνημείο Αγνοουμένων και Πεσόντων της κοινότητας κατά την Τουρκική εισβολή 1974, στην στη συμβολή Κ. Μισιαούλη, Θεοδόση Πιερίδη και Γρηγόρη Αυξεντίου.

Πηγή: ΔΗΜΟΣ ΤΣΕΡΙΟΥ